مزله و مضله – روزنامه آنلاین تقریر

انتخابات چهاردهم ریاست‌جمهوری، در مرحله‌ی نخست، با کمترین میزان مشارکت عمومی در تاریخ جمهوری اسلامی، به انجام رسید. اما این کاهش تاریخی میزان مشارکت در انتخابات، دارای چه توابع و توالی‌ای در عرصه‌ی سیاست خواهد بود؟

1 نظام جمهوری اسلامی، علی‌رغم تکیه و تاکیدی که در ظاهر ماجرا بر اهمیت افزایش مشارکت عمومی در انتخابات دارد، اما همان‌گونه که از حدود 15 سال قبل، بر سبیل استناد و استدلال نشان داده‌ام، کاهش مشارکت عمومی در انتخابات را لزوماً خطری در راستای موجودیت خود نمی‌داند. در این‌جا، عده‌ای بر این باوراند که علاوه بر «موجودیت نظام»، باید به «مشروعیت نظام» نیز توجه داشت. پاسخ نگارنده‌ی این سطور این است که معانی و مبنای و کارکردهای «مشروعیت حکومت» در زمانه‌ی اکنون، بسیار متفاوت است با نظریه‌های «مشروعیتِ کلاسیک». بر این اساس، اصولاً و اساساً افزایش مشارکت عمومی نه تنها به عنوان شرطِ کافی، بلکه به عنوان شرطِ لازمِ مشروعیت یک حکومت نیز در این دوران، محسوب نمی‌شود. و چون چنین است، نمی‌توان و نباید کاهش مشارکت عمومی در انتخابات ریاست‌جمهوری را به معنای سلب مشروعیت از نظام سیاسی حاکم دانست، به همان نسبت که مشارکت‌های 85 درصدی و 72 درصدی و 73 درصدی در دوره‌های دهم و یازدهم و دوازدهم ریاست‌جمهوری نیز، لزوماً به معنای اعطای مشروعیت به نظام سیاسی حاکم، و یا تقویت آن، نبود.

2 در این دوره از انتخابات، اصلاح‌طلبان دوم خردادی آشکارا در صور این مدعا دمیدند که هدفشان بیش و پیش از پیروزی مسعود پزشکیان، افزایش مشارکت عمومی در انتخابات است. پُرپیداست که ایشان بر این باور بودند که در صورتِ تحقق این هدف، نتیجه‌ی انتخابات چیزی جز پیروزی پزشکیان نخواهد بود. اما علی‌رغم این نکته، شکسته شدن رکورد کاهش مشارکت عمومی در انتخابات، نخستین و مهم‌ترین نتیجه‌ای که داشت، افزایش دامنه و عمق بی‌اعتباری مشی سیاسی اصلاح‌طلبان دوم خردادی بود. البته می‌دانیم که این جماعت، بلافاصله پس از این شکست هول‌ناک، در صور این مدعا دمیدند که «اصول‌گرایان حتی در شرایط کاهش مشارکت نیز شکست خوردند، و این یعنی پیروزیِ ما.» اما نیازی نیست که ما چنین ترهات آلوده به شیادی و طراری را جدی بگیریم. اصلاح‌طلبان دوم خردادی، با اتحاد میان انصار و مهاجر، از خاتمی و خمینی و کروبی و روحانی و ظریف و… در حالی که با پشتوانه‌ی حدود80 میلیون رای در سبد خاتمی و روحانی هم‌راه بودند، نتوانستند بیش از 10 میلیون رایِ سلبی کسب کنند.

بنابراین، شکست خورده‌ی اصلی و اساس این انتخابات، یکی بود و آن هم اصلاح‌طلبان دوم خردادی. اما همان‌گونه که در مقاله‌ی «خر بوریدان» به تفصیل نشان دادم، این شکست تاریخی در شرایطی رقم خورد که اصلاح‌طلبان دوم خردادی حتی از امکان پیروزی در دور دوم انتخابات برخوردار هستند. اما چرا فرجام محتومِ پیروزی آن‌ها در دور دوم انتخابات نیز چیزی جز شکست برای ایشان نیست؟ به این جهت که حضرات در دور دوم نیز از هبوط در هاویه‌ی هول‌ناکِ کاهش تاریخی مشارکت عمومی، رهایی نخواهند داشت. بر این اساس، این جماعت که با پشتوانه‌ی آرا 40 میلیونی نتوانستند گره‌ای از مشکلات کشور بگشایند، و هر دو رئیس‌جمهور برآمده از اردوگاه ایشان در پایان دور دوم ریاست‌جمهوری، با طرد و لعن آشکار از جانب جامعه‌ی ایران مواجه شدند، اینک با رسیدن از خاتمی به پزشکیان، آن‌هم با پشتوانه‌ی رای 10 میلیونی، چگونه خواهند توانست در مواجهه با هسته‌ی مرکزی نظام، مجلسِ اصول‌گرا، قوه‌ی قضاییه‌ی اصول‌گرا، شورای نگهبان، مجمع تشخیصِ دارای اکثریت اصول‌گرا، سپاه پاسداران و… گره‌ای از مشکلات کشور بگشایند؟

بنابراین، فرجام محتوم و البته مطلوب پیروزی اصلاح طلبان دوم خردادی برای نظام سیاسی حاکم، چیزی جز این نیست که بر اساس دوگانه‌ی مألوف و مطلوبِ هسته‌ی مرکزی نظام، یعنی دوگانه‌ی «هسته‌ی مرکزی نظام- دولت»، بار دیگر با دولت‌ای مواجه باشیم که هسته‌ی مرکزی نظام بارِ تمامی مسائل و مصائب کشور را بر دوش آن قرار داده، و خود را از فشارِ مخالفت‌ها خلاص کند. بنابراین، اصلاح‌طلبان دوم خردادی، تا این‌جا با سه شکست مواجه بوده‌اند که هر سه از جانب هسته‌ی مرکزی نظام، به صورت مستقیم و غیرمستقیم، طراحی و به ایشان تحمیل شده است:

1: حذف نامزدهای اصلی ایشان از جانب شورای نگهبان، و تحمیل چهره‌ای گم‌نام و بی‌مایه در عرصه‌ی سیاست، و ناسازگار با مقام ریاست‌جمهوری به نام مسعود پزشکیان، از جانب هسته‌ی مرکزی نظام به این جماعت، در قالب نامزدِ اصلاح‌طلب.

2: مواجهه با کاهش تاریخی میزان مشارکت عمومی در انتخابات ریاست‌جمهوری، در حالی که این جماعت آشکارا هدف خود را افزایش مشارکت عمومی اعلام کرده بودند.

3: تبدیل انشقاق و افتراق بنیادین در اردوگاه اصول‌گرایان، به اتحاد و امتزاج سلبیِ ایشان در دور دوم انتخابات.

اما حتی پیروزی این جماعت در دور دوم انتخابات بر سعید جلیلی نیز فرجامی جز شکستی دیگر برای اصلاح‌طلبی دوم خردادی نخواهد داشت.

3 شکست هول‌ناک و قابل پیش‌بینی سردار قالیباف در این انتخابات، نشان داد که کانون حیات اصول‌گرایان در عرصه‌ی سیاست، از طیفِ احمد توکلی و ناطق نوری و علی لاریجانی و ابراهیم رئیسی و… به سعید جلیلی رسیده است. در این میان و در این میدان، میزان آرا جلیلی و قالیباف نشان داد که اصول‌گرایان با چه نوع ریزش بنیادینی در پشتوانه‌ی مردمی مواجه شده‌اند. در این عرصه، تنها ظهور و بروز چهره‌ای جدید در عرصه‌ی سیاست می‌تواند تا حدودی باعث ترمیم این نوع ریزش شود.

در انتخابات سیزدهم ریاست‌جمهوری، ابراهیم رئیسی سوارِ بر اموج ناکامیِ 8 سال دولت روحانی، و در رقابت با محسن رضایی و عبدالناصر همتی، توانست با توسل و تمسک به مولفه‌ی زیست در حاشیه‌ی عرصه‌ی سیاست، در دو دور انتخابات حدود 34 میلیون رای کسب کند، اما سعید جلیلی نمی‌تواند سوار بر امواج کارنامه‌ی هولناک دولت رئیسی، در رقابت با پزشکیان، پشتوانه‌ی مردمیِ وسیع و عمیق‌ای در اردوگاه اصول‌گرایی ایجاد کند. بر این اساس، کاهش میزان مشارکت عمومی در این انتخابات، نکته‌ی غافلگیرکننده و بنیادینی برای اصول‌گرایان محسوب نخواهد شد، چرا که، هم‌ایشان، چند ماه پیش از این، در انتخابات مجلس دوازدهم، در رقابتی درون گروهی، در حالی خود را پیروز انتخابات نامیدند، که با شکسته شدن رکوردِ کاهش مشارکت عمومی در تاریخ انتخابات مجلس در جمهوری اسلامی مواجه بودیم.

بنابراین، اتحاد اصول‌گریان در دور دوم انتخابات با هدف پیروزی جلیلی، اگرچه در ظاهر ماجرا باعث افزایش آرا جلیلی خواهد شد، اما در متن و بطن ماجرا فرجامی جز تشدید کاهش دامنه‌ی مشارکت عمومی در انتخابات نخواهد داشت. به این جهت که اردوگاه اصول‌گرایی بر مدار و محور سعید جلیلی، چیزی نخواهد بود جز اجتماع افرادی که در مجموع در ایران بیش از 10 میلیون رای نخواهند داشت. و چون چنین است، اگر انتخابات در ایران بدل شود به رقابت یک جانبه و درون‌گروهی در این اردوگاه، نتیجه‌ی ماجرا افزایش میزان مشارکت عمومی در انتخابات نخواهد بود، اما این نوع وضعیت از این جهت دارای اهمیت خواهد بود که بازیِ دوگانه‌ی «هسته‌ی مرکزی نظام – دولت»، با هزینه‌های کم‌تر و منافع بیشتری برای نظام سیاسی حاکم انجام خواهد شد. بر این اساس، هسته‌ی مرکزی نظام، هرگز افزایش مشارکت عمومی در انتخابات را به منافعِ بیش‌تر از برآمدن دولت‌ای کم‌خطر، ترجیح نخواهد داد. دولت جلیلی، با توجه به عدم بهره‌مندی از پشتوانه‌ی مناسب مردمی، برای هسته‌ی مرکزی نظام، دولت‌ای خواهد بود کم‌طرفدار، کم‌هزینه و کم‌خطر. اما در عین حال، با منافعی کم‌تر از دولتِ پزشکیان؛ خصوصاً در عرصه‌ی سیاست خارجی.

بر این اساس، ملاک اصلی و اساسی برای هسته‌ی مرکزی نظام در مواجهه با اردوگاه اصول‌گرایان نیز موارد دیگری خواهد بود ورای مسئله‌ی افزایش مشارکت عمومی در انتخابات. هسته‌ی مرکزی نظام، بیش و پیش از دیگران از عدم وجود پشتوانه‌ی مناسب مردمی در اردوگاه اصول‌گرایان آگاه است، اما منافع و اهداف اصلی خود را هرگز فدای تعویض جلیلی با چهره‌ای نخواهد کرد که دارای توان و امکانِ ترمیم ریزش پشتوانه‌ی مردمی در این اردوگاه باشد.

بر اساس آن‌چه بر سبیل ایجاز و اختصار مطرح شد، کاهش میزان مشارکت عمومی برای نظام سیاسی حاکم، مزله نخواهد بود، اما عدم فهم و درک و دریافت علل و دلایل این مسئله، برای منتقدان و مخالفان این نظام، حتماً و قطعاً مضله خواهد بود.