نواله‌ ناوالنی – روزنامه آنلاین تقریر

«این قانون بقا بود، هرکس نتواند در این مسیر تند هم‌راهی کند، جنازه‌اش به ساحل می‌رسد…حزب فقط یک جرم را می‌شناسد؛ آن‌هایی که منحرف می‌شوند باید طرد شوند و مجازات‌شان هم کاملاً معلوم است؛ مرگ… در برابر انحراف سیاسی منطقی‌ترین راه حل مرگ بود.»

آرتور کوستلر / ظلمت در نیمروز

…

حدود 4 سال پیش از این بود که الکسی ناوالنی در یک پرواز داخلی در روسیه دچار مسمومیت شد. در آن دوران، این مسمومیت بلافاصله ماجرای مسمومیت سرگی اسکریپال را به یادِ آگاهان به امور آورد. اسکریپال به عنوان مأمور اطلاعاتی سابق روسیه که متهم به جاسوسی برای انگستان بود، دو سال پیش از مسمومیت ناوالنی، در انگلستان مسموم شده بود. اما12سال پیش از اسکریپال، یک مأمور سابق امنیتی روسیه نیز دچار مسمومیتی مرگ‌بار شده بود، این مأمور الکساندر لیتوینینکو بود که به طرح این ادعا پرداخته بود که سازمان امنیت داخلی روسیه از روش‌های اسلاف خود در دوران شوروی در نابودی مخالفان و منتقدان حکومت بهره می‌برد. یکی از این روش‌ها، مسمومیت منتقدان و مخالفان حکومت بود.

اما الکسی ناوالنی یک روز پیش از مسمومیت در آن پرواز، در واکنش به طرح احتمال ترور خود توسط دستگاه امنیتی روسیه، به هواداران خود گفته بود «مرگ من نسبت به زنده ماندن‌ام هزینه‌های بیش‌تری برای حکومت خواهد داشت». یک روز بعد، مسمومیت او باعث برجسته‌سازی نام و موقعیت او در سطح جهان شد. او را برای درمان به آلمان فرستادند و در آن‌جا بود که رسماً از جانب مقامات رسمی آلمان اعلام شد که ناوالنی بر اثر ماده‌ای سمی به نام «نوویچوک» دچار مسمومیت شده است. این همان ماده‌ی شیمیایی بود که پیش از آن نیز در ترور چند مخالف دیگر حکومت روسیه مورد استفاده قرار گرفته بود، از جمله در ترور اسکریپال.

نوویچوک در آن دوران باعث مرگ ناوالنی نشد، اما آن ترور باعث شد تا جهان با یکی دیگر از منتقدان و مخالفان ولادیمیر پوتین بیشتر آشنا شود.

الکسی ناوالنی در دهه‌ی نخست به قدرت رسیدن پوتین نام خود را در فهرست مخالفان او ثبت کرد. در آن دوران و در آن میدان، ناوالنی حکومت روسیه را تحت تأثیر سیاست‌های پوتین و مشی دولت او، حکومتی فاسد می‌دانست و یگانه راه نجات روسیه از این فساد نیز چیزی نبود جز خارج کردن پوتین و سایر هم‌قطاران او از شعاع حکومت. ناوالنی در صور این مدعا می‌دمید که با به قدرت رسیدن پوتین، اعتبار و احتشام «انتخابات» در روسیه ملکوک و مخدوش شده است. بر این اساس، تقسیم قدرت در عرصه‌ی دولت توسط پوتین و مدودف یکی از توالی فاسد همان بی‌اعتباری «انتخابات» در روسیه بود.

ناوالنی در آغاز دهه‌ی دوم از سده‌ی بیست و یک‌ام، آشکارا حزب «روسیه متحد» به عنوان خاستگاه سیاسی پوتین را حزبی آلوده به انواع فساد دانست. بر همین اساس، با بهره‌برداری از فضای مجازی و ایجاد تشکیلات و سازمان‌هایی غیرحکومتی، ناوالنی کوشید تا آفتابی افکنَد بر سرزمین وسیع و عمیق فساد در حکومت روسیه تحت سلطه و سیطره‌ی پوتین. در همین راستا، او اقدام به اجرای برنامه‌ای کرد تحت عنوان «RosYama». هدف از اجرای این برنامه، افشای فسادهای موجود در حکومت بود که از جانب مردم مشاهده و شناسایی می‌شد. اما این اقدامات در نهایت باعث شد تا ناوالنی بازداشت و محکوم و راهی زندان شود. در این میان، در سال 2017 نیز او دچار مسمومیتی بر اثر یک نوع آنتی‌بیوتیک شد که بینایی او را دچار آسیب کرد. اما با مطرح شدن ناوالنی در عرصه‌ی سیاست در روسیه، او قصد رقابت داشت با پوتین در انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 2018، اما مقامات حکومتی، او را برای شرکت در این انتخابات دارای «صلاحیت» ندانستند.

پس از حمله‌ی نظامی روسیه به اوکراین، ناوالنی در زندان نیز حملات خود علیه پوتین را ادامه داد. او که با اتهاماتی از جمله «اختلاس» و «کلاه‌برداری» و «توهین به دادگاه» و… مواجه و به 9 سال حبس محکوم شده بود، در ادامه، بار دیگر محاکمه و به 19 سال حبس محکوم شد.

اما از دیگرسو، منتقدان و مخالفان ناوالنی به طرح این مدعا می‌پرداختند که او در اردوگاه «راست افراطی» قرار دارد و دیدگاه‌های ناسیونالیستی او درباره مهاجران به روسیه، دیدگاه‌هایی رادیکال و بر خلاف موازین «حقوق بشر» است. بر همین اساس، در فوریه سال 2021 بود که سازمان عفو بین‌الملل رسماً اعلام کرد که ناوالنی را یک «زندانی عقیدتی» نمی‌داند. و این اعلام موضع در شرایطی بود که ناوالنی توسط حکومت روسیه به حبس محکوم شده بود.

ناوالنی حتی پس از پایان دوران درمان مسمومیت که در آلمان از سر گذراند، با ورود به روسیه بازداشت و زندانی شد. در آن دوران، بسیاری از هوادران ناوالنی و مشخصاً پزشک او نسبت به شرایط نامساعد او در زندان اعلام خطر کردند. آناستازیا واسیلیوا به عنوان پزشک شخصیِ ناوالنی در همین دوران رسماً اعلام کرد که الکسی ناوالنی در معرض مرگ در زندان پوکروف روسیه قرار دارد. اما واکنش مقامات حکومتی به این اعلام خطر، چیزی نبود جز بازداشت واسیلیوا.

در این میان و در این میدان، ولادیمیر پوتین پس از واقعه‌ی مسمومیت ناوالنی، او را «بیمار برلینی» خطاب کرد و به طرح این مدعا پرداخت که «من اجازه‌ی انتقال او را به آلمان برای درمان صادر کردم. اگر ما می‌خواستیم او را بکُشیم به راحتی قادر به این کار بودیم.»

ناوالنی در دوران حبس در زندان پوکروف چندین بار به علت اعتراض به شکنجه و عدم رسیده‌گی پزشکی، اعتصاب غذا کرد. یاروسلاو آشیخمین به عنوان یکی دیگر از پزشکان ناوالنی نیز آشکارا اعلام کرد که او در معرض مرگ در زندان قرار گرفته است. اما مواجهه‌ی دستگاه قضایی روسیه با این هشدارها نه تنها باعث به‌بود شرایط ناوالنی نشد، بلکه او به زندانی مخوف در منطقه خارپ در قطب شمال روسیه، انتقال داده شد.

و سرانجام پرونده‌ی ناوالنی در حالی که بدل به مهم‌ترین و برجسته‌ترین مخالف ولادیمیر پوتین شده بود، در زندانِ حکومت پوتین با مرگ بسته شد. آن هم، چند ماه پس از مرگ مشکوک یکی دیگر از مخالفان پوتین در عرصه‌ی نظامی، یعنی یوگنی پریگوژین.

انقلابیون روسیه در اردوگاه بلشویسم، پس از انقلاب 1917 از یک‌سو، در نابودی منتقدان و مخالفان خود در نخستین مواجهه تردیدی نداشتند، و از دیگرسو، در همان دوران با سلطه و سیطره‌ی استالینیسم، کارخانه‌ی مرتدسازی و تبدیل انقلابیون سابق به ضدانقلاب هر لحظه محصولات جدیدی تولید می‌کرد. در همین راستا، حکومت استالین از سال 1936 با برگزاری دادگاه‌های حکومتی، گام در وادی «تصفیه‌ی بزرگ» نهاد. در این وادی، بسیاری از بنیانگذاران انقلاب بلشویکی، بر کرسی متهم نشستند و در تأیید اتهام «خیانت به خلق و انقلاب» لب به اعتراف گشودند. در این دوران و در این میدان، بسیاری از هم‌ایشان، اعتراف کردند که مخالفان خود را «مسموم» می‌کردند تا از این طریق باعث حذف ایشان شوند. جاده‌ی اعدام و تبعید و اردوگاه‌های کار اجباری در ظل و ذیل استالینیسم در برابر منتقدان و مخالفانِ حکومت، فراخ و هم‌وار بود. اما هدف ِحکومت از این نوع مواجهه با منتقدان و مخالفان، فقط و تنها فقط حذف ایشان از عرصه‌ی سیاست نبود، بلکه هم‌زمان این هدف نیز در کار بود که هر کدام از اهالی شوروی بدانند و آگاه باشند که فرجام محتوم انتقاد و مخالفت با ایدئولوژی رسمی حکومت چه خواهد بود.

از این منظر، طی حدود دو دهه‌ی اخیر، پوتینیسم روی دیگر سکه‌ی استالینیسم است.

ولادیمیر پوتین در این دوران علی‌رغم تحولات بنیادین در عرصه‌ی داخلی و در عرصه‌ی جهانی نسبت به دوران زمام‌داری استالین، از یک‌سو، اقدام به سلطه و سیطره‌ی کامل بر عرصه‌ی سیاسی روسیه کرده، و از دیگرسو، خفیف‌ترین فعالیت‌ها در اردوگاه منتقدان و مخالفان خود را با شدیدترین واکنش‌ها پاسخ داده است. استالینیسم، امکان ظهور و بروز نداشت مگر در شرایطی که موازین و معاییری چون تفکیک قوا و امکان فعالیت اپوزیسیونِ غیرحکومتی در کشور، در مرزهای نابودی قرار گیرد. ولادیمیر پوتین نیز طی حدود دو دهه‌ی اخیر، دقیقاً و عمیقاً این نوع موازین و معاییر در عرصه‌ی سیاست را در مرزهای نابودی قرار داده است. و در این شرایط است که کارکرد اصلی و اساسیِ هر سازمان و نهادی در روسیه چیزی نیست جز دفاع از پوتین، و هر منتقد و مخالفی در مواجهه با پوتین، بی‌دفاع‌ترین شخص در روسیه است.

تنها تفاوت در این میان و در این میدان، از این قرار و بر این مدار است که استالین منتقدان خود را در زندان به این علت می‌کُشت که صدای آن‌ها از درون زندان به جایی نمی‌رسید، اما پوتین، منتقدان خود را در همان زندان‌ها به این علت می‌کُشد، که در زمانه‌ی اکنون، صدای آن‌ها از درون زندان به تمام جهان می‌رسد. و آن‌جا و آن‌گاه که صدای منتقد باید قطع و خفه شود، فرجام ماجرا در هر دو نظام سیاسی یک‌سان است؛ پاک‌سازی کشور از منتقدان و مخالفان استالین و پوتین.

الکسی ناوالنی منتقدی بود که طی سالیان اخیر زندان‌های روسیه نتوانست باعث خاموشی صدای اعتراض او علیه پوتین شود، و در ظل و ذیل حکومت پوتین، آن‌جا و آن‌گاه که صدای اعتراض خاموش نشود، شمع جانِ صاحب آن صدا، بر اثر بادهای موسمی از جانب کرملین خاموش خواهد شد. الکسی ناوالنی سخت در اشتباه بود که می‌پنداشت مرگ او برای حکومت پوتین هزینه‌ی بیش‌تری از زنده بودن و مبارزه‌ی او علیه آن حکومت خواهد داشت، پوتین با کشتن ناوالنی این هشدار را به سایر منتقدان داخلی داد که نشسته‌گان بر خوان مخالفت با من را نواله‌ای جز مرگ، نصیب نخواهد بود.