سدِ جهل بر رودِ روان – روزنامه آنلاین تقریر

سال‌ها پیش از ورود به عرصه‌ی تألیف کتاب «تخدیر روان تخریب جهان»، به این نتیجه رسیده بودم که جامعه‌ی ایران به زودی با اثراتِ خطراتِ سلطه و سیطره‌ی دماگوژیسم بر عرصه‌ی روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری مواجه خواهد شد. این نوع اثرات از میانه‌ی سده‌ی بیستم در اروپا نیز قابل رصد و بررسی بود، خصوصاً در پیوندهایی که میان روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری با مارکسیسم در آن دوران ایجاد شد.

ورود روان‌شناسی و روان درمان‌گری به عرصه‌ی آکادمیک ایران، ورودی بسیار لازم و مبارک و امیدبخش بود، اما این «ورود» هرگز در ادامه نتوانست نسبت و تناسب منطقی خود را با سیر تحولات و تطورات مستحدثه در «غرب» حفظ کند. به دیگر بیان، عرصه‌ی آکادمیک ایران با علمی به نام روان‌شناسی و فنی به نام روان‌درمان‌گری مواجه شده بود که ریشه‌های عمیق و دقیقی در خاک تحولات علمی و فنیِ غرب از نیمه‌ی دوم سده‌ی نوزدهم به بعد داشت، در حالی که این تحولات هرگز در دهه‌های ۵۰ تا ۸۰، از منظری قابل دفاع، راهی به عرصه‌ی آکادمیک ایران نداشت.

به دیگر بیان، روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری نیز مانند بسیاری از علوم و فنونِ دیگرِ جهان جدید، بر سبیل این شرایط به وادی آکادمیک ایران راه یافتند:

۱: در قطع ارتباط با تحولات و تطورات علمی و فنی و فلسفیِ مبانی روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری در «غرب»

۲: در قطع ارتباط با مبانی فلسفیِ سایر علوم و فنون در جهان و در ایران

یکی از توالی فاسدِ ورود علوم و فنون جهان جدید به ایران در فضای مبتنی بر سلطه و سیطره‌ی شرایط مذکور، این بود که بسیاری از دانشجویان و اساتید، مفاهیمِ مطروحه در این عرصه‌ها را به مثابه عباراتیِ تهی از مضمون و مفهوم فراگرفته و تکرار می‌کردند. برای نمونه، در عرصه‌ی «سیاست»، به یاد آرید مفاهیمی را چون «جامعه‌ی مدنی»، «شهروند»، «دموکراسی»، «لیبرالیسم»، «سوسیالیسم»، «حقوق طبیعی»، «مصلحت عمومی»، «قرارداد اجتماعی» و…

در تمامی این موارد، سال‌ها، به علت سلطه و سیطره‌ی همان شرایط، در فضای آکادمیک ایران با تکیه و تأکید بر مدعیات، و تکرارِ عباراتی مواجه بودیم مطلقاً تهی از مفهوم. و فرجام محتومِ سلطه و سیطره‌ی کاربردِ عبارات ِتهی از مفهوم در این عرصه نیز چیزی جز جعلِ مبتنی بر جهلِ، عباراتی چون «دموکراسی دینی»، «سوسیالیسم اسلامی»، «جامعه‌ی نبوی»، «جامعه‌ی بی‌طبقه توحیدی» ،«ملت‌های مختلف در ایران» و… نبود.

اما از دهه‌ی ۸۰ به بعد، در عرصه‌ی روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری، به علت میدان‌داریِ فضای مجازی، و تسهیل بیشترِ ارتباطات علمی با فضای آکادمیک در «غرب»، و افزایش دامنه‌ی انتشار کتاب، تا حدودی با بهبود شرایط مواجه بودیم. از دیگر سو، افزایش چشم‌گیر پذیرش دانشجو در بخش‌های متعدد و متنوع مرتبط با عرصه‌ی روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری، بذری در خاک نظام آکادمیک بود که باید در انتظار مشاهده‌ی آثار و اثمار آن می‌ماندیم. این انتظار، دیری نپایید و در آغاز سده‌ی معاصر، با سونامیِ دانشجویان و فارغ‌التحصیلان روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری مواجه شدیم که آن‌چه آموخته بودند را از سویی، درباره درمان‌جویان به کار می‌گرفتند، و از دیگر سو، در فضای عمومی، در قالب سخنرانی و مباحثه، و با مدد از امکانات فضای مجازی، منتشر می‌کردند.

در همین دوران و در همین میدان بود که عده‌ای از موضع دفاع از ساحت علمیِ روان‌شناسی، و ساحت فنیِ روان‌درمان‌گری، در صور مخالفت با «روان‌شناسیِ زرد» دمیدند. این عده، بر این نظر بودند که دیگرانی بدون طی مراحل و مقاطع آکادمیک، خود را به عنوان «روان‌شناس و رمان‌درمان‌گر» معرفی کرده و با ارائه‌ی نظرات و درمان‌هایی غلط و بی‌مبنا، باعث بی‌اعتباری و سلب حیثیت از روان‌شناسی و روان‌درمان‌گریِ حقیقی شده‌اند. البته این مدعا، کاملاً دارای اعتبار و در خورِ اعتنا بود، اما در عین حال، فقط و تنها فقط حمله به «روان‌شناسی زرد»، باعث کسب اعتبار برای «روان‌شناسان و روان‌کاوانِ غیر زرد» نمی‌شد.

طی حدود دو دهه‌ی اخیر، در مواجهه با بسیاری از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان و اساتید روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری، به وضوح دریافته‌ام که بسیاری از آن‌چه مطرح می‌کنند را جز از منظر واژه یا عبارتی تهی از مفهوم، در نمی‌یابند، و علاوه بر این، از منظر ارتباط مبناییِ آن‌چه به عنوان مفاهیم در این دو عرصه وجود دارد با سایر عرصه‌های علمی و فنی، مطلقاً در وادی انواع جهل به سر می‌برند. طرفه آن‌که، بسیاری از ایشان، حتی نمی‌دانند که در خلاء فهم و درک و دریافت دقیق و عمیقِ این نوع «ارتباطاتِ» اخیر، طرح هرگونه مدعا درباره مبانی کلان روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری، در مرزهای غیرممکن قرار خواهد داشت. برای نمونه، روان‌شناس و روان‌درمان‌گری که از مباحث مطروحه در تاریخ «فلسفه‌ی ذهن» و «فلسفه‌ی زبان» مطلع و آگاه نباشد، در ورطه‌ی روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری، زورق پارو شکسته‌ی سرگشته‌ای بیش نخواهد بود. و البته، پرواضح است که در زمانه‌ی اکنون، عدم اطلاع و آگاهیِ اهلِ فلسفه از مبانی روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری نیز، ایشان را بدل به سرگشته‌گان در همان ورطه خواهد کرد.

در بخشی از کتاب «تخدیر روان تخریب جهان»، به بررسی منازعه‌ی تاریخی میان دو عرصه‌ی روان‌شناسی و جامعه‌شناسی پرداخته‌ام، اما این منازعه، در زمانه‌ی اکنون، نسبت به اواخر سده‌ی نوزدهم تا میانه‌ی سده‌ی بیستم، بسیار رنگ باخته است، در حالی که، اوج ارتباطی که اهالی اردوگاه روان‌شناسی و روان‌درمان‌گری در ایران، با عرصه‌ی دیگرِ علوم و فنون، مورد توجه قرار می دهند، هنوز چیزی نیست جز همان ارتباط میان روان‌شناسی و جامعه‌شناسی.

من در همان کتاب، با تأکید بیش‌تر بر روان‌کاوی، به ترسیم سیمایی از نقش‌آفرینی ِروان‌کاوی در عرصه‌ی سیاست پرداخته‌ام، اما در این دوران، این خطر و وجه آفت‌بارِ سطح نازل دانش و آگاهیِ بسیاری از روان‌شناسان و روان‌درمان‌گران در ایران، خصوصاً در فضای مجازی، بیش از پیش در کانون توجه‌ام قرار گرفته است. این عده از روان‌شناسان و روان‌درمان‌گران، با تزریق سطح نازل دانش و آگاهی خود در عرصه‌ی نظر و عمل به دیگری و دیگران، باعث ایجاد توالی و توابع بسیار آفت‌باری برای زیست فردی و اجتماعی مردم، شده، و خواهند شد. و طرفه آن‌که، هم‌ایشان، پس از نقش‌آفرینی در این توالی و توابعِ آفت‌بار، بلافاصله انگشت اتهام را درباره وضعیت روانی نامطلوب مردم ایران، فقط و تنها فقط به سمت حکومت و «جامعه» نشانه می‌روند. در حالی که، بسیاری از روان‌شناسان و روان‌درمان‌گران ایرانی، در ایجاد چنین شرایطی برای بسیاری از افراد در جامعه‌ی ایران، شریکِ جرمِ نظام سیاسی حاکم هستند، و فرارِ رو به جلوی ایشان در این عرصه را باید از منظر «Projection» مورد توجه و بررسی قرار داد!