خرِ بوریدان – روزنامه آنلاین تقریر

«وضع مونتانی در این‌جا وضع خَرِ بوریدان بود، البته نه خری که میان دو دسته علف گیر کرده باشد و نداند کدام از آن‌ها لذیذتر است، بلکه حالت خری که میان دو چماق مانده و می‌خواهد بداند کدام از آن دو دردناک‌تر است. در یک سو، ترس از شانگارنیه، در سوی دیگر، ترس از بناپارت. انصافاً که در چنین وضعی هیچ جای قهرمان‌گری نبود.»

کارل مارکس / هیجدهم برومر لوئی بناپارت

…

عبور مسعود پزشکیان از غربال نظارت استصوابی شورای نگهبان، اصلاح‌طلبان دوم خردادی را در شرایطی قرار داده که در وجه کلان، باعث دو نوع ارزیابی درباره وضعیت این جماعت شده است. مبنای ارزیابی نوع نخست، این است که هسته‌ی مرکزی نظام، با تایید صلاحت پزشکیان، اصلاح‌طلبان دوم خردادی را از سقوط به هاویه‌ی حذف کامل از عرصه‌ی سیاست، نجات داده است. مبنای ارزیابی نوع دوم نیز این است که نظام با تایید صلاحیت پزشکیان، میدان را برای سقوط اصلاح‌طلبان دوم خردادی در هاویه‌ی حذف کامل از عرصه‌ی سیاست، فراخ و هم‌وار کرده است. در ادامه نشان خواهیم داد که کدام از این دو نوع ارزیابی، دارای اعتبار و در خور اعتناست.

…

اصلاح‌طلبان دوم خردادی، پس از حمایتِ تمام‌قد از دو دولت حسن روحانی، در واپسین دوران ریاست‌جمهوری او، با توجه به شرایط هولناک اقتصادی و سیاسی کشور، در صور این مدعا دمیدند که «روحانی نماینده‌ی اصلی ما در عرصه‌ی سیاست نبوده، و مبنای حمایت ما از او چیزی نبوده جز ممانعت از به قدرت رسیدنِ امثال قالیباف و رئیسی.» علی‌رغم طرح این مدعا، این جماعت مطلقاً نتوانستند اردوگاه هواداران خود را درباره نتیجه‌ی حمایت خود از حسن روحانی قانع کنند. در همین راستا، این جماعت باید در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری پس از دولت روحانی، نماینده اصلی و واقعی خود را راهی میدان انتخابات می‌کردند. جبهه اصلاحات (کذا) در آن دوران و در آن میدان، محمدجواد ظریف را در صدر لیست نامزدهای خود برای شرکت در آن انتخابات قرار داد، اما ظریف با اعلام این‌که قسم خورده است که نامزد انتخابات نشود، در روزهایی که سخنانی از او در نقد مشی سردار سلیمانی منتشر شده بود، خود را در جای‌گاه نماینده اصلاح‌طلبان دوم خردادی قرار نداد. در ادامه، لیست 9 نفره‌ای از نامزدهای جبهه اصلاحات برای نامزدی در انتخابات دوره سیزدهم ریاست‌جمهوری اعلام شد که شامل این افراد بود: اسحاق جهانگیری، مصطفی تاجزاده، عباس آخوندی، مصطفی کواکبیان، مسعود پزشکیان، محمود صادقی، محسن هاشمی، محمد شریعتمداری، زهرا شجاعی.

پاسخ شورای نگهبان به این جماعت، رد صلاحیت تمامی این افراد بود.

پس از آن بود که اکابر و اعاظم اصلاح‌طلبان دوم خردادی، علی‌رغم عدم حمایت جبهه اصلاحات از عبدالناصر همتی، به حمایت از او در آن انتخابات پرداختند. جبهه اصلاحات نیز در واکنش به این مسئله با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد «جبهه اصلاحات ایران، تصمیم احتمالی برخی از احزاب عضو و اشخاص حقیقی حاضر در مجمع عمومی خود را مبنی بر حمایت منفرد یا جمعی از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌ رو، محترم و مجاز دانسته، مانعی برای اعمال این تحفظ قائل نیست.»

در آن دوران و در آن میدان، شورای نگهبان با رد صلاحیت نامزدهای جبهه اصلاحات، اصلاح‌طلبان دوم خردادی را از سقوط در هاویه‌ی بی‌اعتباری بیش‌تر در عرصه‌ی سیاست، نجات داد. به این علت که بر اساس کارنامه‌ی اقتصادی و سیاسی دولت روحانی، انتساب هر نامزدی به اردوگاه اصلاح‌طلبان دوم خردادی، شرطِ کافیِ شکست او در آن انتخابات بود؛ به واسطه‌ی عدم انتخاب از جانب مردم، چه در مقام عدم مشارکت در انتخابات، چه در مقام شرکت در انتخابات و رای ندادن به نامزد اصلاح‌طلبان دوم خردادی.

اما همان‌گونه که اشاره شد، اکابر و اعاظم این جماعت، با اعلام حمایت از عبدالناصر همتی، باعث شدند تا «حماسه‌ی 20 میلیون رای در دوم خرداد 1376» بدل شود به «افتضاح 2 میلیون رای در 28 خرداد 1400»

حدود سه سال پس از این انتخابات، اصلاح‌طلبان دوم خردادی، در مواجهه با انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات مجلس خبرگان قرار گرفتند. در این مواجهه، بخشی از این جماعت، به طرح این مدعا پرداختند که «هم‌چون عموم انتخابات‌های تاریخ معاصر ایران، این انتخابات نیز از شرایط انتخابات کاملا آزاد و عادلانه فاصله زیادی دارد و مسیر و رویه ناظران و مجریان این انتخابات حتی شدیدتر از گذشته معطوف به “خالص سازی” نامزدها و “خالص سازی” رای دهندگان بوده است.» اما در عین حال، همین جماعت اعلام کردند «با رای اعتراضی و روزنه‌گشا می‌توان کوشید نامزدهای افراطی زندگی استیز و ضدتوسعه به مجلس بعدی راه نیابند تا از تاثیر منفی مجلس بر زندگی مردم کاسته و بر نقش مثبت آن افزوده شود و برای خیرهای بزرگ تر در سال های پیش رو زمینه بسازد.» این بار، اکابر و اعاظم این جماعت، به تایید مشی مبتنی بر «روزنه‌گشایی»، نپرداخته و برای نخستین بار در صور عدم شرکت در انتخابات دمیدند. محمد خاتمی در همین راستا، در مجلسی خصوصی خطاب به هواداران و حواریون خود گفت «تا حالا گدایی و التماس می‌کردیم سه تا کرسی به ما در مجلس بدهید و التماس می‌کردیم رفتارتان را کمی عوض کنید. دیدیدیم فایده‌ای ندارد. ما کنار مردم قرار می‌گیریم حرف‌هایمان را می‌زنیم و می‌گوییم حرف‌هایمان را می‌زنیم می‌گوییم راه مملکت این است…» این واکنش رهبر اصلاح‌طلبان دوم خردادی، بر این اساس بود که پس از توابع و توالی آفت‌بار حمایت از همتی در انتخابات سیزدهم ریاست‌جمهوری، حضرت‌اش حتی توان و امکان معرفی یک نامزد برای انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز در بساط نداشت، و از دیگر سو، نامزد مورد حمایت او در دو دوره ریاست‌جمهوری نیز، برای شرکت در انتخابات مجلس خبرگان، رد صلاحیت شده بود.

انتخابات دوازدهم مجلس شورای اسلامی نیز در حالی برگزار شد که اصلاح‌طلبان دوم خردادی، پیش از آن‌که در صور عدم شرکت در انتخابات بدمند، از جانب شورای نگهبان، اجازه‎ی شرکت در انتخابات را دریافت نکرده بودند. اما در همان انتخابات، ابتدا خبر رسید که «هیئت‌های اجرایی»، مسعود پزشکیان را به علت «عدم التزام به جمهوری اسلامی»، ردصلاحیت کرده‌اند. در ادامه، خبر بدون منبعی موثق منتشر شد ناظر به این‌که رهبر انقلاب به ردصلاحیت پزشکیان، اعتراض کرده است. پزشکیان پس از آن بود که با تایید صلاحیت، به عنوان نماینده تبریز، آذرشهر و اسکو، راهی مجلس شورای اسلامی شد.

…

جبهه اصلاحات در آستانه‌ی برگزاری انتخابات دوره چهاردهم ریاست‌جمهوری، با انتشار بیانیه‌ای، اعلام کرد که به صورت مشروط در این انتخابات شرکت خواهد کرد. مراد این جماعت از «شرکت مشروط» این بود که «مشارکت جبهه در انتخابات منوط به تایید صلاحیت حداقل یکی از نامزد‌های اختصاصی خود خواهد بود.»

نگارنده این سطور، در یادداشتی نشان داد که این نوع مواجهه‌ی حضرات با عرصه‌ی سیاست، شاهدِ عادلِ جهالت ایشان نسبت به معانی و مبانی سیاست‌ورزی است. اما جبهه اصلاحات پیش از اعلام نتایج بررسی صلاحیت نامزدها توسط شورای نگهبان، لیست سه نفره‌ای از نامزدهای مورد تایید خود را این دوره از انتخابات اعلام کرد، که شامل این افراد می‌شد: عباس آخوندی، اسحاق جهانگیری و مسعود پزشکیان. هر سه نفر چهره‌هایی بودند که در دوره‌ی قبل انتخابات ریاست‌جمهوری، از جانب شورای نگهبان رد صلاحیت شده بودند. اما شورای نگهبان، در این دوره، در کنار 5 نامزد اصولگرا، اقدام به تایید صلاحیت مسعود پزشکیان کرد.

با این کنشِ شورای نگهبان، اصلاح‌طالبان دوم خردادی، در راستای آن نوع «اعلام شرط برای شرکت در انتخابات»، گریز و گزیری از اعلام شرکت در انتخابات نداشتند. از دیگر سو، هم‌ایشان، در صور این مدعا دمیدند که سیاستِ مبتنی بر «اعلام شرط برای شرکت در انتخابات»، سیاست درست و کارآمدی بوده، و نظام را مجبور به پذیرش آن «شرط» کرده است.

اما در این‌جا پند پرسش بنیادین مطرح است:

1: چگونه امکان اثبات این مدعا وجود دارد که اگر جبهه اصلاحات چنان شرطی را برای حضور در انتخابات مطرح نمی‌کرد، مسعود پزشکیان تایید صلاحیت نمی‌شد؟

2: در شرایطی که در انتخابات پیشین ریاست‌جمهوری، جبهه اصلاحات از عبدالناصر همتی اعلام حمایت نکرد، اما اکابر و اعاظم اصلاح‌طلبان دوم خردادی، از هم‌او، اعلام حمایت کردند، چگونه می‌توان اعلام آن «شرط» را مورد تایید و پذیرش کسانی چون محمد خاتمی و حسن خمینی و اعاظم مجمع روحانیون مبارز، دانست؟

3: چرا سه نامزد مورد تایید جبهه اصلاحات، شخصاً و رسماً پیش از اعلام نتایج بررسی صلاحیت نامزدها، به تایید مشی جبهه اصلاحات مبتنی بر طرح «شرط» نپرداخته، و رسماً اعلام نکردند که اگر تایید صلاحیت نشویم، در انتخابات شرکت نخواهیم کرد؟ (کاری که محمود احمدی‌نژاد در انتخابات پیشین انجام داد.)

4: چرا مسعود پزشکیان (و حتی عباس آخوندی) در هنگام ثبت نام برای نامزدی در انتخابات، خود را نامزد جبهه اصلاحات، معرفی نکردند؟

5: میان مسعود پزشکیانِ رد صلاحیت شده در انتخابات دوره قبل ریاست‌جمهوری، با مسعود پزشکیانِ تایید صلاحیت شده در این دوره، چه تفاوتی می‌توان نشان داد؟

6: مسعود پزشکیان به عنوان نامزد اصلاح‌طلبان دوم خردادی، چرا در راستای مشی جبهه اصلاحات و اکابر و اعاظم اصلاح‌طلبان دوم خردادی، نه تنها اقدام به تحریم انتخابات مجلس دوازدهم نکرد، بلکه در آن انتخابات به عنوان نامزد حضور یافت، و در شرایط تحریم انتخابات توسط اصلاح‌طلبان، از جانب مردم انتخاب شده و به مجلس راه یافت؟

با توجه به این مسائل، می‌توان به این فهم و درک و دریافت رسید که اصلاح‌طلبان دوم خردادی، پس از شکست در انتخابات نهم و دهم ریاست‌جمهوری، در راستای اعلام حضوری سلیمان‌وار در عرصه‌ی سیاست، اقدام به تکیه بر عصای این نوع سیاست کردند که به جای شلیک دقیق به هدف، به هرجایی که شلیک کردند، دورِ آن را خطی قرمز کشیده و به عنوان «هدف» معرفی کنند. حمایتِ هم‌ایشان از حسن روحانی در دو انتخابات یازدهم و دوازدهم ریاست‌جمهوری، بر همین سبیل و بر همین اساس بود. پس از آن نیز، در حالی که ممانعت از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات را مصداق پیروزی خود و نشانِ تاثیرگذاری در جامعه‌ی ایران می‌دانستند، با پیروی رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری با اختلاف بیش از 16 میلیون رای نسبت به نامزد مورد حمایت اکابر و اعاظمِ خود مواجه شدند.

اما مواجهه‌ی این جماعت با نامزدی پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری، بر اساس آن نوع اعلام «شرط» جبهه اصلاحات، مصداق حکایت خرِ بوریدان است. اما چرا؟

به این دلیل که این جماعت از یک سو، با شرایطی بسیار مناسب از جانب هسته‌ی مرکزی نظام مواجه شده‌اند، در راستای پیروزی در انتخابات. مصادیق این شرایطِ مناسب چیست؟

1: تعدد و تکثر نامزدهای اصول‌گرا، که در نهایت باعث پراکنده‌گی آرا ایشان خواهد شد، در برابر یک نامزدِ اصلاح‌طلبان دوم خردادی، که هم‌چون انتخابات ریاست‌جمهوری نهم، و تجربه‌ی نامزدی معین و کروبی، باعث پراکنده‌گی آرا ایشان نخواهد شد.

2: بسیج تمامی توان و امکانِ موجود در اردوگاه اصلاح‌طلبان دوم خردادی، در راستای بازگشت به دولت، پس از حدود 20 سال، با نامزدی از اردوگاه خود.

3: صف‌آرایی 5 نفر از ضعیف‌ترین و نامحبوب‌ترین نامزدها در اردوگاه اصول‌گریان، که هر کدام در عرصه‌ی فعالیت خود، دارای کوله‌باری لبریز از ناکارآمدی و عدم محبوبیت عمومی هستند، در برابر نامزد اصلاح‌طلبان دوم خردادی که به علت عدم حضور در مقامات و مناصب مهم طی دو دهه‌ی اخیر، چهره‌ای لزوماً نامحبوب نیست.

اما از دیگر سو، هم‌ایشان، با شرایطی مواجه هستند که از جانب هسته‌ی مرکزی نظام، در راستای مشارکتِ محتوم به شکست ایشان در این انتخابات، طراحی شده است. مصادیق این شرایط چیست؟

1: کاهش قطعی میزان مشارکت عمومی در انتخابات، بر اثر علل و عواملی چون وقایع «زن، زندگی، آزادی»، شرایط اقتصادی کشور، و عدم چشم‌اندازهای مثبت و موثر و قابل اعتنا و اعتماد در بستر انتخابات.

2: فقدان وجه کاریزماتیک نامزد اصلاح‌طلبان دوم خردادی، و عدم وجود سویه‌های انتقادی در کارنامه‌ی او بر علیه موارد و موضوعاتی که می‌تواند باعث ترک موضع عدم شرکت در انتخابات، از جانب بخش عمده‌ای از مردم ایران شود.

3: وجود فضا و شرایطِ احساسی در اردوگاه رقیب، در راستای شرکت فعال‌تر در انتخابات از منظرِ تاکید بر «ادامه‌ی راه رئیسی»، که مبنایی جز از منظر سلبی در راستای شکست نامزد اصلاح‌طلبان دوم خردادی، نخواهد داشت.

با در نظر داشتن تمامی جوانبِ این دو نوع وضعیت، اصلاح‌طلبان دوم خردادی، علی‌رغم اعلام هرگونه موضعی مبنی بر شرکت یا عدم شرکت در این انتخابات، از جانب هسته‌ی مرکزی نظام به واسطه‌ی روانه کردن پزشکیان به عرصه‌ی انتخابات، بدل به خَرِ بوریدان شده‌اند. به دیگر بیان، این جماعت از جانب هسته‌ی مرکزی نظام، در وضعیتی قرار گرفته‌اند که از هر دو سوی ماجرا، فرجامی جز شکست نخواهند داشت. از یک سو، با توجه به اعلام «شرط» از جانب جبهه اصلاحات، و تعیین پزشکیان به عنوان یکی از نامزدهای مورد حمایت، اصلاح‌طلبان دوم خردادی گریز و گزیری از شرکت در انتخابات نخواهند داشت. از دیگر سو، شرکت این جماعت در انتخابات با نامزدِ اصلی خود -که هم‌چون حسن روحانی مصداق «رحم اجاره‌ای» نیست- بر زمین واقعیات ملموس و مشهود کنونی در ایران، فرجامی جز اسارت در دام طراحی شده از جانب هسته‌ی مرکزی نظام نخواهد داشت. در راستای همین وضعیت، با توجه به وقایع پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم، اصلاح‌طلبان دوم خردادی، حتی در صورت شکست در انتخابات آتی، چاره‌ای جز پذیرش نتایج انتخابات نخواهند داشت.

بنابراین، هسته‌ی مرکزی نظام، از چپ و راست، خَرِ بوریدان را با دو نوع علوفه مواجهه کرده، که این خر، علی‌رغم حرکت در ظاهر ماجرا به سوی هر کدام از این علوفه‌ها، در وضعیتی قرار خواهد گرفت که منجر به مرگ او از گرسنه‌گی خواهد شد. اما چرا؟ به دو دلیل. نخست این‌که شرکت اصلاح‌طلبان دوم خردادی با نامزدیِ پزشکیان در این انتخابات، دارای کارکردِ برگزاری مراسم و مناسک انتخاباتِ مورد نظرِ هسته‌ی مرکزی نظام، است. دو دیگر آن‌که، هسته ی مرکزی نظام اصلاح طلبان دوم خردادی را در برابر بوی خوش علوفه ی «بازگشت به قدرت» قرار داده، در حالی که یگانه هدف از طراحی این وضعیت، استحکام و استمرار دوگانه‌ی «هسته‌ی مرکزی نظام- دولت» است و بس. بر اساس این دوگانه، هسته‌ی مرکزی نظام، «دولت» را به اصلاح‌طلبان دوم خردادی تقدیم می‌کند تا بارِ انجام و اِعمال تصمیمات سخت در کشور طی 4 سال آتی، و نتایج آن‌ها را از دوش خود برداشته و بر دوش ایشان قرار دهد. اما پس از برگزاری این مراسم و مناسک است که بار دیگر سیمای واقعی خَرِ بوریدان در وضعیت استوار و پایدارِ خود، به نمایش گذاشته خواهد شد؛ حرکت به سمت اهداف هسته‌ی مرکزی نظام، یا حرکت به سمت کسب و حفظ و بسط قدرت در عرصه‌ی سیاست در راستای مدعیاتِ اصلاح‌طلبان دوم خردادی در موسم تبلیغات انتخاباتی؟ این است سیمای تمام‌نمای اصلاح‌طلبان دوم خردادی؛ به مثابه خَرِ بوریدان، نه حضور ایشان میان آن دو نوع علوفه‌ای که از یک سو، به شرکت در انتخابات با پزشکیان می‌رسد، و از دیگر سو، به تحریم انتخابات. و این وضعیت، فرجام منطقیِ کنش‌ها و واکنش‌های آفت‌بارِ این جماعت، طی دهه‌های اخیر در عرصه‌ی سیاست است. با این همه، با پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات چهاردهم ریاست‌جمهوری، فرجام محتوم وضعیت او در عرصه‌ی سیاست چیزی جز خر بوریدان نخواهد بود؛ از یک‌سو، سودای حرکت به سوی اهداف هسته‌ی مرکزی نظام، از دیگر سو، سودای حرکت به سوی اهداف اصلاح‌طلبان دوم خردادی.